‘Het simplistisch verbond heeft altijd gelijk’

02-01-2009 - Jos Vranckx - katholiek nieuwsblad

Volgens professor Guido Dierickx s.j. onderschatten we de cultuurstrijd in onze samenleving. “Er is nood aan katholieke intellectuelen die hun nek durven uit te steken.”
Guido Dierickx publiceerde vorig jaar een boek waarin hij de meest courante gemeenplaatsen en vooroordelen over religie in het algemeen en de Kerk in het bijzonder analyseert. Volgens hem is een ‘schoonmaakoperatie’ dringend nodig om verstandig en constructief over de betekenis van geloof in onze samenleving te kunnen praten. “De stereotypen over de ‘buitenkant’ van religie verhinderen dat mensen naar de ‘binnenkant’ op zoek gaan. Je moet eerst het kreupelhout opruimen om de tuin aan te kunnen leggen.” Dierickx (66) was tot 2006 hoogleraar politicologie en sociologie aan de Universiteit Antwerpen en gastdocent aan diverse katholieke universiteiten in de Verenigde Staten. In De buitenkant van religie stelt u vragen bij de stereotype reacties op de Kerk vanuit een menswetenschappelijk standpunt. Wat wil u daarmee bereiken?
“Bedoeling was de argumenten pro en contra af te wegen op basis van feiten en onderzoek, wat een veel genuanceerder beeld geeft en ruimte laat voor een begrijpende benadering. Neem nu bijvoorbeeld de kwestie-Galilei, die de Kerk nog steeds blijft achtervolgen. Welke overwegingen hebben toen meegespeeld? De waarheid is heel anders dan de populaire perceptie. Met een antiwetenschappelijke houding van de Kerk had de veroordeling van Galilei helemaal niets te maken. Integendeel, de rechtbank wees op de gebrekkige wetenschappelijke argumentering achter zijn stelling. Galilei was niettemin juist en de rechtbank fout. Maar haar fout was begrijpelijk. Ander voorbeeld: de Inquisitie. Die trad in principe op als onderzoeksrechter en dat bleek doorgaans erg nuttig. Ze heeft het aantal veroordelingen voor hekserij drastisch beperkt en gemilderd in landen waar ze invloed had.”
Staan mensen open voor uw argumenten? “Mijn ervaring is dat de media, zoals het publiek in het algemeen, niet zozeer geïnteresseerd zijn in objectieve feiten, die nogal eens complex kunnen zijn, als wel in anekdotes en emo-verhalen. Denk aan de rol van de Kerk inzake de aidsepidemie in Afrika. Dat die impact inzake preventie en behandeling overwegend positief is, zoals de directeur van Unaids, dokter Peter Piot, onlangs erkende, haalt de media niet. Die blijven zich liever blindstaren op het zogenaamde condoomverbodschandaal. Typisch is ook de recente stunt van het Vlaamse weekblad Humo, dat het nieuwe boek van Dimitri Verhulst, Godverdomse dagen op een godverdomse bol, gratis verspreidde in een oplage van 300.000 exemplaren. Een soort vulgariserende wereldgeschiedenis, waarin Verhulst in het voorbijgaan alle bekende karikaturen over christendom, Kerk en religie opvoert onder het mom van literatuur. Hoe het werkelijk in elkaar zit, interesseerde dit medium niet. Het simplistisch verbond heeft altijd gelijk! Amerikaanse intellectuelen spreken graag over de culture wars in hun land. Wij onderschatten de cultuurstrijd die in onze eigen samenleving bezig is.”
Wat bedoelt u precies met cultuurstrijd? “De grote frontlijnen van vandaag lopen tussen het hedonisme met zijn denken op korte termijn en de verantwoordelijkheidszin met zijn denken op lange termijn, en tussen het individualisme en de verbondenheid, het communitarisme.
De hele populaire cultuur is momenteel gericht op het zoeken naar geluk op korte termijn en op de emancipatie van het individu. Het Evangelie en de christelijke ethiek daarentegen staan voor een gedisciplineerde manier van leven en voor loyaliteit tegenover de gemeenschap. Ik vind het verontrustend welke omvang de propaganda vandaag aanneemt, ook naar kinderen toe. Een luidruchtige minderheid heeft meer invloed dan de stille meerderheid. Kijk maar naar de verruiming van de adoptiewetgeving naar holebi’s (homo’s, lesbiennes en biseksuelen – red.). Zijn de ouders er voor de kinderen of de kinderen voor de ouders? Politici laten zich gijzelen door die lobby’s die voortdurend de grenzen verleggen, in plaats van te investeren in de duurzame gezinsrelaties en in de kinderen waaraan onze samenleving zo’n grote behoefte heeft.”
Reageren de christenen te mak in die cultuurstrijd? “Via reclame, media en internet worden we overspoeld door waarden die haaks staan op de christelijke levensvisie. Er is nood aan katholieke intellectuelen die hun nek durven uit te steken. Maar het moet dan wel doordacht zijn, geen losse flodders. Je kunt niet in het wilde weg terugschoppen.
Als je het debat wilt aangaan, moet je weten wát je zegt. Uit angst niet de juiste toon te treffen, verkiest men te zwijgen of te vluchten in een louter subjectieve spiritualiteit. In de Angelsaksische landen is het publieke debat veel evenwichtiger. Ik denk bijvoorbeeld aan What’s so great about christianity van de katholieke Indo-Amerikaanse auteur Dinesh D’Souza, al maandenlang een bestseller van de New York Times (binnenkort verschijnt de Nederlandse vertaling – red.). Vanwaar deze tegenstelling? Een van de redenen is zeker dat de intellectuele visvijver in het Nederlandse taalgebied te klein is om te kunnen antwoorden op de vele vragen die in onze steeds complexere samenleving gesteld worden aan alle levensbeschouwingen, en vooral aan de christelijke.”
Intussen is er overal sprake van een terugkeer van religie, maar de Kerk plukt daar nauwelijks vruchten van. Hoe verklaart u dat?
“Die nieuwe spiritualiteit is wellicht een onbetaalde rekening voor de Kerk, want ze wijst op een verlangen naar religieuze ervaring. Het treft me dat mensen mij zeggen dat ze nooit echt hebben leren bidden in de Kerk. Daarin schuilt een grote zwakheid. De gerichtheid op wereldverbetering, sociale actie en bevrijdingstheologie van de jongste decennia is ten koste gegaan van een cultuur van spiritualiteit én van intellectuele reflectie. Anderzijds geloof ik niet dat de huidige individualisering van spiritualiteit een lang leven beschoren zal zijn. Sociologisch bekeken is het een onwaarschijnlijkheid, want religie en spiritualiteit worden in een gemeenschap beleefd en ontwikkeld, veel meer dan men doorgaans beseft.”
De nieuwe generaal van uw jezuïetenorde, pater Adolfo Nicolás, zegt in een interview met het maandblad Streven dat het Westen veel van het Oosten kan leren inzake het belang van innerlijke vrede en harmonie. “Het is duidelijk dat ons activistische Westen op dit punt veel van het Oosten te leren heeft. Maar bij de stelling van sommigen – niet die van onze generaal! – dat het Westen de spiritualiteit van het Oosten mag en moet overnemen, heb ik mijn bedenkingen. De oosterse filosofie van eenheid en harmonie leidt tot stagnatie. De westerse wereld is een andere weg ingeslagen en dat was een goede zaak, anders zouden we, onder andere, geen wetenschap en geen democratie ontwikkeld hebben. Maar ik geef natuurlijk toe dat de individuele vrijheid vandaag is doorgeslagen, ook al omdat ze is losgekomen van haar christelijke wortels. Onze westerse spiritualiteit van ‘de vooruitgang’ heeft schadelijke neveneffecten en die moeten we kennen en bestrijden.”
Guido Dierickx, De buitenkant van religie: een menswetenschappelijke rondleiding. Uitg. Garant, 322 pp, pb., € 34,-, ISBN 978 90 4412 16 12.