Luk Sanders reageert op Johan Braeckman. 'Artikels als die van Braeckman drukken religie eigenlijk in de hoek waar zij het best gedijt.' In de Vlaamse publieke opinie staat religie onder druk, sla de media erop na en je kan er niet om heen. Neem nu het opiniestuk van Johan Braeckman: 'Moraliteit kan best zonder religie' (DS 15 december). Dat moraal kan bestaan zonder religie is een mainstream stelling. Dat moraal beter kan zonder religie is meer een 19de-eeuws verhaal dat vervlogen was omdat de minst religieuze eeuw ooit - de twintigste - ook de bloedigste ooit was. Maar Braeckman rakelt de stelling weer op en de argumenten waren de clichés die iedereen kent. Met het tegenovergestelde van Braeckman uitpakken in de media - dat moraal religie nodig heeft - dát zou pas origineel en gewaagd zijn (ik zou het niet durven), dát zou pas blijk geven van authentiek denken (ik zou het niet kunnen).
Een hoogbejaarde Duitse emigrant, paus Benedictus, probeerde het in een verklaring waar in Vlaanderen ongeveer niemand weet van had, op drie theologen, twee nonnekes, één onvermijdelijke kerkjurist en blijkbaar ook één papenvreter na... 'Spe Salvi' heette de encycliek. Stel er een vraag over aan Hans Bourlon of Annelies Rutten en ze horen het in Keulen donderen (en de jury van de Slimste Mens zou grijnzen).
Ook de stelling dat religie gevaarlijk is, wordt stilaan mainstream in onze publieke opinie. Aanhoor het hoofddoekendebat. Gothic, outlaws, piercings... geen vestimentaire restricties voor de Gentse ambtenaren wat dat betreft, maar een lokale chemopatiënte kan maar beter opletten hoe ze haar hoofddoek plooit of ze vliegt in een kerker onder de Sint-Baafs.
Braeckmans stelling dat 'Hitler een heftig tegenstander van atheïsten en vrijdenkers' was, is onwaar. Hitler liet zich ooit ontvallen dat het christendom de grootste bedreiging van de toekomst was en de modale SS'er was atheïstisch. De SS heeft nooit een legeraalmoezenier gehad en het soortement natuurreligie dat Heinrich Himmler speciaal voor die SS uit zijn duim had gezogen, is nooit van grond gekomen. Maar dan nog, Hitler was niet de grootste massamoordenaar van de twintigste eeuw, hij werd vooraf gegaan door twee ondubbelzinnige religiehaters... twee socialisten overigens (mogen Gentse ambtenaren nog een rode sjaal dragen?).
Mao liet immers niet alleen 'honderd bloemen bloeien', hij heeft ook 80 miljoen mensen van kant gemaakt (ik baseer me op cijfers van de Amerikaanse politoloog Rudolph Rummel). Vadertje Stalin was milder, maar toch ook 46 miljoen doden... 'Ja maar dat was een ander soort socialisme' hoor ik u denken 'Jozef Stalin was Caroline Gennez toch niet?' Dat vind ik ook, en Bart De Wever is een ander type nationalist dan Hitler. Maar de verschillen tussen de grootinquisiteur van Sevilla en Godfried Danneels zijn ook aanzienlijk. Die grootinquisiteur van Sevilla was overigens een personage uit De gebroeders Karamazov, de roman van Dostojevski waar Braeckman naar verwees. In het boek trof hij Jezus zelf aan en liet hem gevangennemen. Waarna Jezus alleen door te zwijgen de grootinquisiteur psychologisch onderuit haalt. Als Braeckman dat boek vol diepgang en nuance had gelezen, had hij er in die context waarschijnlijk niet naar verwezen.
En 11 september? Sinds die 11de september zijn er op de Vlaamse wegen al een pak meer doden gevallen dan die dag in New York: 'Moraliteit kan best zonder auto'.
Volgens Braeckman is het vandaag in 'de' christelijke culturen zo goed als vanzelfsprekend dat 'als God niet bestaat, alles toegelaten is'. Welke culturen bedoelt hij? Het is wel in de culturen met lange christelijke tradities dat de democratie het beste lukt. En dat Vlaanderen aan de wereldtop staat qua onderwijs, sociale zekerheid en zorgverlening, daar is de kerk niet vreemd aan. Meer dan de helft van de Vlaamse scholen en ziekenhuizen hebben een religieuze signatuur. Anderzijds, in weinige Vlaamse christelijke scholen, universiteiten, ziekenhuizen en zelfs kerken staat het dogma 'God leeft' nog zo sterk als het dogma 'God is dood' binnen de georganiseerde vrijzinnigheid. Want het woord 'vrijzinnig' is in Vlaanderen vervreemd van haar etymologie. Een vrijzinnige is vandaag iemand die in zijn denken nooit tot het besluit wil en mag komen dat God bestaat. Ten tijde van Nietzsche lag het anders. De kuddemoraal was toen christelijk. Mensen die te lui waren om zelf te denken waren sowieso christelijk, dat was mainstream. Vandaag zijn diezelfde mensen 'vrijzinnig'.
Religie is van een heel aparte orde. Vanuit rationeel oogpunt is het niet meer dan een paradox: al wat mensen niet kunnen vatten en hen overstijgt, wijzen ze toe aan een Wezen dat ze evenmin kunnen vatten en hen overstijgt. Maar alle clichés en mainstream talk ten spijt blijft religie overeind, niet in de publieke opinie, meestal ook niet in de huiskamer, maar volgens enquêtes wel verrassend vaak in de bovenkamer... Ook nadat in Gods naam inderdaad onvoorstelbare buffels werden geschoten.
Artikels als die van Braeckman drukken religie eigenlijk in de hoek waar zij het best gedijt. Waar het mainstream discours religieus is, staat religie meestal zwak. Dat was ten diepste het punt dat de grootinquisiteur woedend maakte ten aanzien van Jezus in De gebroeders Karamazov. Ook de metafoor van Jozef en de hoogzwangere Maria die de toegang tot de herberg werden ontzegd, bevat een moraal waar menig gelovige over leest - misschien ook de auteur van Spe Salvi. Bij wijze van onbedoeld kerstverhaal ontzegde Braeckman religie de toegang tot de herberg. Hij heeft gelijk.
Luk Sanders doceert Wijsbegeerte aan de Evangelische Theologische Faculteit Leuven
.jpg)
